Gmina polityczna (Szwajcaria)
Gmina polityczna (od niem. Gemeinde – gmina, a także komuna (fr. commune, wł. comune, rm. vischnanca)[1] lub społeczność) – jednostka podziału administracyjnego w Szwajcarii[2][3].
Każda z gmin jest częścią jednego z kantonów, które wspólnie tworzą Konfederację Szwajcarską. W większości kantonów, gmina jest również częścią okręgu, odpowiadającego polskim powiatom. Niektóre z gmin określają się jako „miasta” (fr. ville lub niem. Stadt) lub „wsie” (niem. Dorf). Te określenia wynikają z tradycji lub z lokalnych preferencji i nie wprowadzają żadnej różnicy w stosowaniu prawa kantonowego lub federalnego[4].
Na dzień 1 stycznia 2020 roku na terenie Szwajcarii istniało 2212 gmin[4]. Ich populacja różni się znacznie, od Zurychu, w którym mieszka ponad 415 000 osób[5], po Corippo, w którym mieszka tylko 11 osób[6]. Gminy różnią się również rozmiarem, od małej z 0,32 km² gminy Kaiserstuhl[7], po rozległą na ponad 439 km² gminę Scuol[7].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Za początek systemu gmin można uznać czasy Republiki Helweckiej. W czasach Starej Konfederacji Szwajcarskiej to gminy przyznawały obywatelstwo swoim mieszkańcom. Poprzez obywatelstwo dostawali oni dostęp do własności wspólnej gminy, prawo głosu, a w niektórych przypadkach dostęp np. do ochrony prawnej lub medycznej. We wczesnych latach istnienia Starej Konfederacji Szwajcarskiej zaognił się konflikt między ośrodkami miejskimi, a wsiami, który dotyczył wprowadzenia jednolitego obywatelstwa dla wszystkich obywateli kraju. Zamożniejsi mieszkańcy miast mieli prawo do korzystania z lasów, rzek, nieruchomości komunalnych oraz innych obiektów wspólnej własności, których nie chcieli dzielić z biednymi przybywającymi ze wsi. W efekcie utworzono kompromis, który w okrojonej formie obowiązuje do dzisiaj. Spowodowało to utworzenie gmin politycznych (niem. Politische Gemeinde), oraz Bürgergemeinde (gmin obywatelskich). Obywatelstwo w gminie politycznej nie oznaczało uzyskania praw do własności Bürgergemeinde. W okresie następującym po wydaniu Aktu Mediacyjnego, a w szczególności w latach 1814–1830, w okresie Restauracji Konfederacji Szwajcarskiej zwiększyły się wpływy Bürgergemeinde, a w niektórych kantonach gminy straciły prawie wszystkie prawa, w tym do decydowania o własnej niezależności i prawach panujących na ich terenach. W latach 1830–1848 rozpoczęła się liberalna rewolucja obyczajowa, podczas której niektóre gminy pozbawione wcześniej praw obywatelskich uzyskały je ponownie. W większości kantonów Bürgergemeinden zachowały prawa do decyzji politycznych. Gmina Zurych odzyskała prawa polityczne dopiero w 1886 roku[8].
W stosunkach między gminami politycznymi oraz obywatelskimi, często dominowały te drugie. W większości kantonów codzienna administracja oraz zarządzanie nieruchomościami i majątkiem gmin politycznych należało do dzielącej z nią teren Bürgergemeinde. Dopiero po uchwaleniu Konstytucji Szwajcarii w 1874 roku gminy na terenie całej Szwajcarii zdobyły prawa do nakładania podatków, budowania nieruchomości komunalnych (takich jak szkoły lub remizy strażackie), a także do zarządzania własnym majątkiem[8].
Konstytucja Szwajcarii z 1999 roku odebrała na szczeblu federalnym wszystkie prawa Bürgergemeinden, oddając pełnię władzy w ręce gmin. Spowodowało to, że Bürgergemeinden straciły większość swoich wpływów. Pod koniec XX wieku obywatele Bürgergemeinden zaczęli stanowić coraz mniejszą część populacji miast, co było spowodowane zwiększeniem migracji wewnętrznej oraz wyludnianiem się wsi. Niektóre Bürgergemeinden istnieją do dzisiaj, a ich obywatelstwo (niem. Bürgerrecht) zdobywa się poprzez dziedziczenie po rodzicach[8][9]. Są takie przypadki, jak w niewielkiej gminie politycznej Kammersrohr w kantonie Solura, liczącej zaledwie 28 mieszkańców, która w 2010 roku miała 958 dziedzicznych obywateli Bürgergemeinde (gminy obywatelskiej), a z których żaden nie mieszkał w gminie[10].
Część Bürgergemeinden do dzisiaj posiada również prawa do zarządzania swoją własnością. Jednym z przykładów jest Bürgergemeinde Berno, która jest właścicielem i zarządcą dworca kolejowego w Bernie.
Struktura i obowiązki
[edytuj | edytuj kod]Każdy kanton jest odpowiedzialny za ustalenie zasad działania samorządu terytorialnego na swoim terenie. Oddelegowane do gmin czynności mogą obejmować świadczenie usług samorządu lokalnego, takich jak edukacja, usługi medyczne i społeczne, transport publiczny lub pobór podatków. Stopień centralizacji różni się w zależności od kantonu. Konstytucja federalna chroni autonomię gmin przed uchwaleniem przez kanton prawa, które zbytnio centralizuje władzę[11].
Władzą wykonawczą gmin jest urząd prezydenta lub burmistrza gminy, który wybierany jest w wyborach powszechnych. W zależności od rozmiaru gminy, władza ustawodawcza należy do zgromadzenia gminy (niem. Gemeindeversammlung) lub do lokalnej rady/parlamentu, również wybieranych w wyborach powszechnych[11]. W wielu kantonach również obcokrajowcy, mieszkający na terenie danej gminy przez określony czas, zyskują prawo do brania udziału w życiu politycznym gminy, w żadnym nie zyskują oni jednak prawa do brania udziału w wyborach federalnych i referendach[11].
Podatki (m.in. podatek dochodowy) są ustalane bezpośrednio przez gminy, jednak te ustalenia podlegają limitom (widełkom) ustalanym przez kantony, które natomiast podlegają limitom ustalanym przez rząd federalny[12].
Rozmiar i numeracja
[edytuj | edytuj kod]Szwajcaria posiada wiele gmin mających mniej niż 1000 mieszkańców. Wiele z nich znajduje się na terenach wiejskich. Ze względu na rosnące trudności w świadczeniu profesjonalnych usług administracyjnych i poszukiwaniu wolontariuszy do sprawowania urzędów w małych gminach, kantony zachęcają do dobrowolnego łączenia się sąsiadujących gmin. Spowodowało to, że pomiędzy 2010, a 2020 rokiem liczba gmin zmniejszyła się o 384[4].
Rok | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 1991 | 1992 | 1993 | 1994 | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 (1 I) | 2000 (spis) |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba | 3101 | 3095 | 3074 | 3029 | 3021 | 3018 | 3017 | 3015 | 3013 | 2975 | 2940 | 2929 | 2915 | 2903 | 2899 | 2896 |
Rok | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 (1 I) | 2010 (spis) | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba | 2880 | 2865 | 2842 | 2815 | 2763 | 2740 | 2721 | 2715 | 2636 | 2596 | 2584 | 2551 | 2495 | 2408 | 2352 | 2324 | 2294 | 2255 | 2222 | 2212 | 2202 |
Zmiany w podziale terytorialnym Szwajcarii między 1 stycznia 1959, a 31 grudnia 2019 |
---|
|
Liczba ludności w gminach
[edytuj | edytuj kod]Populacja | Liczba gmin w 2004[17] |
---|---|
pow. 20 000 | 30 (1,1%) |
10 000–19 999 | 89 (3,2%) |
5 000–9 999 | 180 (6,6%) |
1 000–4 999 | 1025 (37,4%) |
500–999 | 555 (20,3%) |
poniżej 500 | 861 (31,4%) |
Suma | 2740 |
Numeracja
[edytuj | edytuj kod]Gminy są numerowane przez szwajcarskie Federalne Biuro Statystyczne zgodnie z podziałem na kantony:
Kanton | Numeracja |
---|---|
Zurych | 0001–0261 |
Berno | 0301–0996 |
Lucerna | 1001–1150 |
Uri | 1201–1220 |
Schwyz | 1301–1375 |
Obwalden | 1401–1407 |
Nidwalden | 1501–1511 |
Glarus | 1601–1629 |
Zug | 1701–1711 |
Fryburg | 2001–2336 |
Solura | 2401–2622 |
Bazylea-Miasto | 2701–2703 |
Bazylea-Okręg | 2761–2895 |
Szafuza | 2901–2974 |
Appenzell Ausserrhoden | 3001–3038 |
Appenzell Innerrhoden | 3101–3111 |
Sankt Gallen | 3201–3444 |
Gryzonia | 3501–3987 |
Argowia | 4001–4323 |
Turgowia | 4401–4951 |
Ticino | 5001–5322 |
Vaud | 5401–5939 |
Valais | 6001–6300 |
Neuchâtel | 6401–6511 |
Genewa | 6601–6645 |
Jura | 6701–6806 |
Lista gmin względem liczby ludności
[edytuj | edytuj kod]Lp. | Gmina | Kanton | Pop. |
---|---|---|---|
1 | Zurych | Zurych | 376 990 |
2 | Genewa | Genewa | 188 234 |
3 | Bazylea | Bazylea-Miasto | 164 516 |
4 | Lozanna | Vaud | 129 383 |
5 | Berno | Berno | 125 681 |
6 | Winterthur | Zurych | 103 075 |
7 | Lucerna | Lucerna | 78 093 |
8 | St. Gallen | St. Gallen | 73 505 |
9 | Lugano | Ticino | 55 151 |
10 | Biel/Bienne | Berno | 51 635 |
Lp. | Gmina | Kanton | Pop. |
---|---|---|---|
1 | Corippo | Ticino | 13 |
2 | Kammersrohr | Solura | 30 |
3 | Bister | Valais | 31 |
4 | Schelten | Berno | 38 |
5 | Rebévelier | Berno | 43 |
6 | Lohn | Gryzonia | 44 |
7 | Berken | Berno | 44 |
8 | Niederwald | Valais | 45 |
9 | Linescio | Ticino | 45 |
10 | Clavaleyres | Berno | 49 |
Gminy w kantonach
[edytuj | edytuj kod]Liczba gmin różni się w zależności od kantonu. Na dzień 1 stycznia 2020 liczba gmin w kantonach prezentowała się następująco[15][16]:
Herb | Kod | Kanton | Liczba gmin[4][15][16] |
---|---|---|---|
ZH | Zurych | 162 | |
BE | Berno | 342 | |
LU | Lucerna | 82 | |
UR | Uri | 20 | |
SZ | Schwyz | 30 | |
OW | Obwalden | 7 | |
NW | Nidwalden | 11 | |
GL | Glarus | 3 | |
ZG | Zug | 11 | |
FR | Fryburg | 133 | |
SO | Solura | 109 | |
BS | Bazylea-Miasto | 3 | |
BL | Bazylea-Okręg | 86 | |
SH | Szafuza | 26 | |
AR | Appenzell Ausserrhoden | 20 | |
AI | Appenzell Innerrhoden | 6 | |
SG | Sankt Gallen | 77 | |
GR | Gryzonia | 105 | |
AG | Argowia | 210 | |
TG | Turgowia | 80 | |
TI | Ticino | 115 | |
VD | Vaud | 309 | |
VS | Valais | 126 | |
NE | Neuchâtel | 31 | |
GE | Genewa | 45 | |
JU | Jura | 53 | |
CH | Szwajcaria | 2 212 |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Von Zürich nach Gondo. 2015. [dostęp 2020-04-10].
- ↑ Bernadetta Nitschke, Tradycja i współczesność – specyfika szwajcarskiej samorządności, „Zeszyty Naukowe Dolnośląskiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Techniki. Studia z Nauk Społecznych”, nr 3, 2010, s. 205, ISSN 2082-7547 [dostęp 2020-04-12] (pol.).
- ↑ Maciej Aleksandrowicz , Władza wykonawcza w Szwajcarii. Perspektywa historyczna i współczesność, „Białostockie Studia Prawnicze”, 20/B, 2016, s. 187, DOI: 10.15290/bsp.2016.20b.14, ISSN 1689-7404 [dostęp 2020-04-12] (pol.).
- ↑ a b c d Bundesamt für Statistik , Institutionelle Gliederungen [online], www.bfs.admin.ch [dostęp 2020-03-02] (niem.).
- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, Provisorische Jahresergebnisse, 2018 [online], Bundesamt für Statistik, 9 kwietnia 2019 [dostęp 2020-03-02] (niem.).
- ↑ Corippo [online], Historisches Lexikon der Schweiz (HLS) [dostęp 2020-03-02] (niem.).
- ↑ a b Gemeindedaten [online], Bundesamt für Statistik [dostęp 2020-03-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-13] (niem.).
- ↑ a b c Bürgergemeinde [online], Historisches Lexikon der Schweiz (HLS) [dostęp 2020-03-02] (niem.).
- ↑ Jest to odnotowywane w oficjalnych szwajcarskich dokumentach, np. w paszporcie.
- ↑ Kammersrohr. „Solothurner Jahrbuch. Staatskalender”. 2010, s. 153. Vogt-Schild. OCLC 235085970. (niem.).
- ↑ a b c Maciej Aleksandrowicz , Władza wykonawcza w Szwajcarii. Perspektywa historyczna i współczesność, „Białostockie Studia Prawnicze”, 20/B, 2016, s. 225–233, DOI: 10.15290/bsp.2016.20b.14, ISSN 1689-7404 [dostęp 2020-03-17] (pol.).
- ↑ Jan Jeżewski , Samorząd terytorialny i administracja w wybranych krajach. Gmina w państwach Europy Zachodniej, Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999, ISBN 83-229-1876-3, OCLC 45320755 [dostęp 2020-03-17] (pol.).
- ↑ Martin Schuler, Pierre Dessemontet, Dominique Joye: Eidgenössische Volkszählung 2000 – Die Raumgliederungen der Schweiz. Neuenburg: Bundesamt für Statistik, 2005, s. 32–33. ISBN 3-303-00301-7.
- ↑ Deutliche Abnahme der Anzahl Gemeinden zwischen 2000 und 2010, Neuchâtel: Bundesamt für Statistik, grudzień 2010 .
- ↑ a b c National Statistics.
- ↑ a b c Andreas Auer , Staatsrecht der schweizerischen Kantone, Bern, ISBN 978-3-7272-3217-6, OCLC 951753129 [dostęp 2020-03-02] .
- ↑ Official list of Swiss municipalities, p. 17.
- ↑ a b Office, Population résidante permanente selon l'âge, par canton, district et commune [online] [dostęp 2013-08-13] .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Lista gmin w Szwajcarii (wł.)